تحلیل جامع اعتراضات اخیر ايران
از سقوط ارز تا شکلگیری نشانههای تصمیم جمعی
(۲۸–۲۹ دسامبر ۲۰۲۵)
چکیده
در روزهای پایانی دسامبر ۲۰۲۵، ایران شاهد موجی از اعتراضات و اعتصابهای پراکنده اما رو به گسترش است که بهدنبال سقوط شدید ارزش ریال و تشدید فشارهای معیشتی شکل گرفته. گزارشهای خبرگزاریهای بینالمللی از نقش پررنگ بازاریان و صاحبان کسبوکار در تهران و چند شهر دیگر حکایت دارد؛ در کنار آن، درگیریهای خیابانی، استفاده از گاز اشکآور و همزمان، نشانههایی از تلاش دولت برای مدیریت بحران (از جمله تحولات در بانک مرکزی) دیده میشود.
۱) زمینه: چرا این موج از دل اقتصاد بیرون آمد؟
۱.۱ سقوط ریال به «کمسابقهترین سطح»
طبق گزارش AP و همچنین گزارشهای اقتصادی/سیاسی دیگر، در روزهای ۲۸–۲۹ دسامبر، نرخ بازار آزاد ریال در برابر دلار به حدود ۱.۳۸ میلیون تا ۱.۴۵ میلیون ریال رسید (بسته به زمان/بازار و منبع گزارش). این سقوط در فضایی رخ داده که تورم بالا و شوکهای هزینهای، ظرفیت تابآوری خانوارها و کسبوکارها را بهشدت کاهش داده است.
۱.۲ تورم و فشار خوراکیها
AP گزارش میدهد تورم به حدود ۴۲.۲٪ رسیده و هزینه مواد غذایی حدود ۷۲٪ افزایش یافته است—اعدادی که اگرچه در جزئیات میتواند میان گزارشها تفاوت داشته باشد، اما در کلیت، تصویر یک «فشار معیشتی شدید و مزمن» را تثبیت میکند.
۱.۳ بستر ژئوپولیتیک و تحریمها
چند گزارش رسانهای اشاره دارند که شوک اقتصادی اخیر در خلأ رخ نداده و در ادامه فشارهای ناشی از تنشهای منطقهای و تحولات مرتبط با منازعه ایران و اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵ و نیز مسیرهای تشدید فشارهای بینالمللی (از جمله روند بازگشت تحریمهای شورای امنیت که در برخی تحلیلهای اروپا ذکر شده) قابل فهم است.
۲) نقطه شروع: بازار تهران چرا مهم است؟
۲.1 تعطیلی/تعلیق فعالیت کسبوکارها
گزارشها از بستهشدن مغازهها و اعتراضات کسبه در حوالی بازار بزرگ تهران و مراکز تجاری مرکزی حکایت دارد. اهمیت این رخداد در ادبیات سیاست تطبیقی روشن است:
بازار و شبکههای کسبوکار شهری در ایران، صرفاً یک بازیگر اقتصادی نیستند؛ بلکه در بزنگاههای تاریخی، نقش «شاخص دمای اجتماعی» و گاهی «شتابدهنده بحران» را بازی کردهاند.
۲.۲ چرا این جنس اعتراض برای حکومت هزینهسازتر است؟
- چون اعتصاب/تعطیلی بازار مستقیماً به گردش نقدینگی، توزیع کالا و نظم روزمره شهری ضربه میزند.
- چون اعتراض از دل «سرفصلهای معاش» بیرون میآید و سریعتر به «اعتراض عمومی» تبدیل میشود.
- چون پیوند میان کسبه، کارگران خدماتی و مصرفکنندگان، شبکهای میسازد که کنترل آن با ابزار صرفاً امنیتی سختتر است.
۳) روز دوم: گسترش جغرافیایی و شدتگرفتن اصطکاک (۲۹ دسامبر)
۳.۱ گسترش به شهرهای متعدد
AP از وقوع اعتراضات در چند شهر بزرگ از جمله تهران، اصفهان، شیراز و مشهد خبر داده و برخی منابع دیگر نیز از گسترش به شهرهای بیشتر صحبت کردهاند. در این مرحله، آنچه اهمیت دارد «صرف تعداد شهرها» نیست؛ بلکه الگوی انتقال است: از اعتراض اقتصادیِ کسبوکارمحور به اعتراض شهری/سیاسیِ چندلایه.
۳.۲ برخورد امنیتی: گاز اشکآور و درگیریها
خبرگزاریها گزارش دادهاند پلیس برای پراکندن جمعیت از گاز اشکآور و ابزارهای ضدشورش استفاده کرده است. از نظر خبرنگاری، این داده دو معنا دارد:
(۱) حکومت رخداد را «امنیتی» تلقی میکند، نه صرفاً اقتصادی.
(۲) اعتراض به سطحی رسیده که «حضور خیابانی» در نقاط نمادین/حساس ایجاد شده است.
۴) سیاست داخلی: علامتهای «هزینهدادن در بالا» (تحولات بانک مرکزی)
Reuters گزارش داده رئیس بانک مرکزی، محمدرضا فرزین، در میانه بحران ارزی استعفا داده (در انتظار تأیید رئیسجمهور)، و از گزینههای جایگزین نیز نام برده شده است. چنین تغییراتی معمولاً دو پیام دارد:
- پذیرش ضمنیِ «بحران» در سطح تصمیمگیری
- تلاش برای آرامسازی بازار و افکار عمومی با تغییر چهرهها (حتی اگر مسئله ساختاری باشد)
۵) تغییر شعارها و «تمرکز هدف»
۵.۱ از مطالبه اقتصادی به مطالبه سیاسی
گزارشها (بهویژه در روایت رسانههای بینالمللی) نشان میدهد که شعارها صرفاً حول قیمت و ارز نمانده و در مواردی به نقد مستقیم ساختار قدرت رسیده است. این گذار در علم سیاست مهم است:
وقتی اعتراض اقتصادی سریع به «موقعیت رأس قدرت» گره میخورد، یعنی جامعه علت بحران را «فقط سیاست اقتصادی» نمیبیند، بلکه آن را «بحران حکمرانی» تفسیر میکند.
۵.۲ نقش نامها و نمادها (رضا پهلوی)
در برخی گزارشها و روایتهای رسانهای، اشاره شده که در بخشی از شعارها/گفتمان اعتراض، نام رضا پهلوی نیز مطرح شده است. از منظر تحلیل، مهمترین نکته این نیست که «همه» این را میگویند یا «در همه شهرها» یکسان است (چنین ادعایی بدون داده میدانی سخت است)، بلکه این است که:
در شرایط فقدان احزاب آزاد و سرکوب ساختاری سازماندهی، جنبشها معمولاً به سمت نمادهای قابل فهم و قابل تجمیع گرایش پیدا میکنند.
۶) چرا بخشی از جامعه به رضا پهلوی گرایش نشان میدهد؟
این بخش را میتوان در قالب «دلایل قابل طرح برای مخاطب غربی» چنین صورتبندی کرد—با حفظ لحن محترمانه و خبرنگاری:
- گفتمان سکولار-دموکراتیک و وعده رفراندوم
در فضای ایران، ایده «انتخاب شکل نظام از طریق رأی آزاد» برای بخشی از جامعه جذاب است، چون مسیر خروج از بنبست را «فرایندی» میکند نه «انتقامجویانه» یا «هرجومرجزا». - کارکرد نمادینِ وحدتبخشی
در غیاب رهبری سازمانی داخلی، نامهایی که بتوانند چند طیف را زیر یک چتر نمادین جمع کنند، کارکرد عملی پیدا میکنند—even اگر نقش نهاییشان در ساختار آینده هنوز معلوم نباشد. - پیوند با مفهوم «تداوم تاریخی و هویت ملی»
برای بخشی از معترضان، این نام صرفاً شخص نیست؛ «قابِ روایی» برای بازتعریف ایران خارج از چارچوب ایدئولوژی حاکم است. - قابلیت ارتباط با افکار عمومی غرب
گفتمانهای مبتنی بر حقوق بشر، حکومت قانون و انتخابات آزاد، برای رسانهها و دولتهای غربی «قابل ترجمه» است—به همین دلیل هم در فضای بینالمللی، بهتر فهمیده میشود.
۷) آیا ایران در «آستانه انقلاب» است؟ معیارهای حرفهای برای گفتنِ این جمله
گفتن «آستانه انقلاب» در کار حرفهای، نیازمند شاخصهای روشن است. با دادههای موجود، فقط میتوان با احتیاط گفت: برخی نشانهها نگرانکننده/معنادار شدهاند، از جمله:
- ورود بازیگران اقتصادی محافظهکار (کسبه/بازار) به میدان اعتراض
- گسترش همزمان به چند شهر و استمرار حداقل دو روزه
- تعمیق بحران ارزی همراه با تغییرات در رأس بانک مرکزی
اما برای «نتیجهگیری قطعی»، هنوز دادههای کلیدی لازم است؛ مثلاً:
- آیا اعتصابات به بخشهای حیاتی (حملونقل، پتروشیمی، نفت، بنادر) سرایت میکند؟
- آیا شکاف معنادار در نخبگان/ساختار امنیتی علنی میشود؟
- آیا شبکههای ارتباطی (اینترنت/مخابرات) قطع میشود و چه اثری میگذارد؟
۸) سناریوهای پیشرو (واقعبینانه و غیرشعاری)
سناریو A: مهار موقت با هزینه سیاسی بیشتر
حکومت میتواند با ترکیبی از:
- سرکوب کنترلشده
- امتیازدهی اقتصادی کوتاهمدت
- تغییر چهرهها
موج را موقتاً مهار کند؛ اما این مسیر، معمولاً «بحران مشروعیت» را حل نمیکند، فقط به تعویق میاندازد.
سناریو B: گسترش اعتصابات و ورود به فاز بحران ساختاری
اگر تعطیلیها و اعتراضات به شبکههای کلیدی اقتصاد برسد، احتمال ورود کشور به بحران عمیقتر افزایش مییابد—بهویژه در شرایطی که ارز، تورم و کمبودها همزمان در حال فشار هستند.
جمعبندی نهایی
اعتراضات ۲۸–۲۹ دسامبر ۲۰۲۵ را میتوان نشانه برخورد سه بحران دانست:
بحران معیشت، بحران حکمرانی، بحران افق سیاسی.
وقتی سقوط ارز با حضور بازار و برخورد خیابانی همزمان میشود، مسئله فقط «قیمت دلار» نیست؛ مسئله «تعریف آینده» است.
در چنین فضایی، ظهور نامها و نمادها—از جمله رضا پهلوی در بخشی از شعارها و پیامها—را باید بهعنوان نشانهای از جستوجوی جامعه برای «افق قابل تصور» تحلیل کرد: راهی که بتواند گذار را به زبان نظم، قانون، و انتخاب عمومی ترجمه کند.
نويسنده : سامان حاجى بابائى
لينك خبر به زبان انگليسى
https://www.uspa24.com/bericht-26375/iran-at-the-edge-of-change-as-a-nation-moves-with-intent-not-emotion.html
سقوط ریال، شروع اعتراضات، نقش بازار، گاز اشکآور
Associated Press (AP News)
https://apnews.com/article/ddc955739fb412b642251dee10638f03
🔹 تورم، فشار اقتصادی، اعتراضات بازاریان
Financial Times
https://www.ft.com/content/7295df7f-5e4b-4fe6-a266-7390c71412f5
🔹 استعفای رئیس بانک مرکزی ایران (محمدرضا فرزین)
Reuters
https://www.reuters.com/world/middle-east/irans-central-bank-chief-resigns-pending-presidents-approval-state-media-says-2025-12-29/
🔹 پوشش تحلیلی فشار اقتصادی و اعتراضات
Reuters – Iran economy / unrest context
https://www.reuters.com/world/middle-east/
🔹 گزارش رسانه فارسیزبان معتبر (تجمعات، بازار، اعتراضات)
Iran International
https://www.iranintl.com/en/202512282220
🔹 ترجیحات سیاسی ایرانیان (نظرسنجی معتبر – اصلاح عدد ۶۰–۷۰٪)
GAMAAN – Survey report
https://gamaan.org/surveys/
🔹 بازتاب رسانهای نتایج نظرسنجی
Iran International – polling analysis
https://www.iranintl.com/en/iranian-public-opinion
🔹 زمینه تاریخی اعتراضات ایران
Wikipedia – Iranian protests
https://en.wikipedia.org/wiki/2025_Iranian_protests
🔹 نقش بازار تهران در اعتراضات
Wikipedia – Tehran Bazaar protests
https://en.wikipedia.org/wiki/Tehran_Bazaar
Kommentar hinzufügen
Kommentare